ปริศนาว่าด้วยที่มา... ประเพณีลอยกระทง

ปริศนาว่าด้วยที่มา... ประเพณีลอยกระทง

วันเพ็ญเดือนสิบสอง น้ำนองเต็มตลิ่ง นี่คือสัญญาณบอกว่า เราทั้งหลายชายหญิงไปลอยกระทงกัน เถิดจ้า

ก่อนที่จะลอยกระทง เคยสงสัยกันไหมว่า ประเพณีนี้มีความเป็นมาอย่างไร เริ่มต้นตั้งแต่เมื่อใด ?

วัน ลอยกระทงจะตรงกับวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 12 ตาม ปฏิทินจันทรคติไทย มักอยู่ในช่วงเดือนพฤศจิกายนตามปฏิทินสุริยคติ ประเพณีนี้กำหนดขึ้นเพื่อเป็นการสะเดาะเคราะห์ และขอขมาต่อพระแม่คงคา มีบางความเชื่อเชื่อกันว่าเป็นการบูชารอยพระพุทธบาทที่ริมฝั่งแม่น้ำนัม ทามหานที มีบางความเชื่อที่เชื่อว่าเพื่อบูชาพระเป็นเจ้าทั้งสาม คือพระอิศวร พระ นารายณ์ และพระพรหม ตามประเพณีพราหมณ์ และก็มี บางความเชื่อเชื่อว่า เป็นการบูชาพระอุปคุตอรหันต์หรือ พระมหาสาวก

สำหรับ ราชอาณาจักรไทยเชื่อกันว่า ประเพณีลอยกระทงเริ่มขึ้นครั้งแรกในสมัยกรุงสุโขทัย เรียกว่า พิธีจองเปรียง ซึ่งเป็นการลอยพระประทีป ต่อมานางนพมาศ สนมเอก ของพระร่วง ได้นำดอกโคทมซึ่งเป็นดอกบัวที่บานเฉพาะ วันเพ็ญเดือนสิบสองมาใช้ใส่เทียนประทีป ดัดแปลงเป็นรูปกระทงดอกบัวแทนการลอยโคม เพื่อเป็นการสักการะรอยพระพุทธบาทที่แม่น้ำนัมทามหานทีซึ่งเป็นแม่น้ำสาย หนึ่ง ของประเทศอินเดีย

พระร่วงทรงให้ลอยกระทงไปตามสายน้ำ ในหนังสือตำรับท้าวศรีจุฬาลักษณ์ พระร่วงตรัสว่า "แต่นี้สืบไปเบื้องหน้า โดยลำดับกษัตริย์ในสยามประเทศ ถึงกาลกำหนดนักขัตฤกษ์วันเพ็ญเดือน 12 ให้ทำโคมลอย เป็นรูปดอกบัวอุทิศสักการะบูชาพระพุทธบาทนัมทามหานทีตราบเท่ากัลปาวสาน" กาลต่อมาในสมัยรัตนโกสินทร์มีการทำกระทงขนาดใหญ่และสวยงาม ดังพระราชพงศาวดารของเจ้าพระยาทิพาราชวงศ์ว่าไว้ "ครั้นมาถึงเดือน 12 ขึ้น 14 ค่ำ 15 ค่ำ แรมค่ำหนึ่งพิธีจองเปรียงนั้น เดิมได้โปรดให้ขอแรงพระบรมวงศานุวงศ์ฝ่ายหน้า ฝ่ายใน และข้าราชการที่มีกำลังพาหนะมาทำกระทงใหญ่ ผู้ถูกเกณฑ์ต่อเป็นถังบ้าง ทำเป็นแพหยวกบ้าง กว้าง 8 ศอกบ้าง 9 ศอกบ้าง กระทงสูงตลอดยอด 10 ศอก 11 ศอก ทำประกวด ประขันกันต่างๆ ทำอย่างเขาพระสุเมรุทวีปทั้ง 4 บ้าง และทำเป็นกระจาดชั้นๆ บ้าง วิจิตรไปด้วยเครื่องสด คนทำก็นับร้อย คิดในการลงทุนทำกระทงทั้งค่าเลี้ยงคนและพระช่าง เบ็ดเสร็จก็ถึง 20 ชั่งบ้าง ย่อมกว่า 20 ชั่งบ้าง"

ถ้าศึกษาจากภาพจิตรกรรมการสร้าง กระทงแบบต่างๆ ในสมัยรัชกาลที่ 3 ก็จะเห็นภาพตรงกันว่า ประเพณีนี้ ได้รับความนิยมมาตั้งแต่สมัยต้นรัตนโกสินทร์จวบจนมาถึงปัจจุบัน (หน้าพิเศษ Amazing Thailand)